Tên di sản : Đền thờ Bà Triệu (Thôn Đông Yên)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 406/QĐ-UBND
Giới thiệu
Di tích đền thờ Bà Triệu, còn gọi là đền Bà Chúa Thượng Ngàn, hay còn gọi là đền Vua Bà (vì Bà có quân gia hàng vạn người).
Đền đặt ở sườn núi phía Đông Bắc, theo hướng chính Đông, lệch Bắc 200. Khu này nhân dân quen gọi là Đông Đền. Lưng đền dựa vào vách Ngàn Nưa (Hậu chẩm) xa xa phía trước mặt (cách 4000m) là dãy Hoàng Ngưu. Phía Đông Đền là Hồ Mau – nơi Voi uống nước, phía Đông Nam (cách đền 2000m) là khe Đa Bàn: nơi bộ chỉ huy nghĩa quân thường họp bàn kế hoạch, cách bên tả (phía Tây Bắc) 3000m là Đồi Chiêng trống nơi Bà Triệu phất cờ khởi nghĩa.
Đền đã được xây dựng từ xa xưa, song do biến thiên lịch sử và hủy hoại của thiên nhiên. Đến giữa thế kỉ XV, khu vực Đông Nưa (phía Đông Ngàn Nưa) là đất lộc điền của Đinh Liệt, thì chính ông đã cho tôn tạo lại khu di tích này với quy mô mà hiện nay còn nền móng. Hiện tại còn ngôi chính tẩm 3 gian nhà dọc có diện tích xây dựng là: chiều dài 6m, chiều ngang là 4m. Diện tích 24m2. Song công trình gỗ bị mối mọt chỉ còn lại phần tường đá – gạch. Và mới tu sửa phần mái cách đây 20 năm còn ngôi tiền đường chỉ còn lại các chân tảng kê cột và gạch ngói vỡ nát, cùng 1 số đoạn gỗ chân cột.
Hiện tại di tích còn các đồ thờ và hiện vật sau:
Bình Hương đá cổ hình chữ nhật, thống đá dựng nước thờ hình chữ nhật, bình hương đá tròn, bộ đá thờ ngũ hổ, mâm bồng tròn bằng đá, cùng các đồ thờ khác có giá trị.
Đặc biệt ở đồ thờ có thống đá đựng nước được tạo tác tinh vi, chạm trổ cúc hóa long, có khuôn gờ nổi ở 4 mặt. Đồng thời hai bình hương bằng đá: một bình tròn, một bình vuông có hoa văn, gờ chỉ cầu kì.
Tóm lại, đền thờ Bà Triệu để lại nhiều hiện vật, di vật có giá trị. Đền đã sửa chữa nhiều lần song còn tương đối nguyên vẹn ngôi hậu cung và nền móng di tích còn khá rõ nét. Lễ hội tổ chức thường kì theo lệ ngày sinh, ngày mất là lễ chính, hàng tháng có lệ 1 và rằm (ngày sóc và ngày vọng) hàng tháng.